Archetype van een muurtje
In 1955 ontwerpt de Engelse beeldhouwer Henry Moore 'Wall Relief no. 1'. Het is zijn enige werk in baksteen en siert tot 2012 de buitengevel van het Bouwcentrum aan het Weena in Rotterdam. Bij de sloop van het gebouw werd het gedemonteerd, waarna het begin 2015 werd teruggeplaatst in de noordgevel van de nieuwbouw, het First-gebouw (ontwerp: de Architekten Cie). Martijn Sandberg werd in 2012 benaderd voor de opdracht voor de zuidgevel. Op de geveltekening markeert een rode omkadering, met een royaal gebaar, de aan hem toebedeelde ruimte.
Tekst is de beeldtaal van Martijn Sandberg. Zijn teksten zijn altijd toegespitst op de locatie. In zijn werk tast hij voortdurend grensgebieden af, zoals de spanning tussen tekst en beeld, leesbaar en onleesbaar, het privé- en openbaar domein.
In 2013 is rondom de gevel van het door Frits van Dongen ontworpen Couperusgebouw in Ypenburg, Den Haag, zijn kunstwerk 'Melodie' in de 'huid' van de muur aangebracht. Een diepreliëf van donkere baksteen in een combinatie van staand en liggend metselwerk.
Echo van Moore
Op de bouwtekening staan in de omkadering als functionele elementen open metalen roosters voor de luchtverversing aangegeven. De kunstenaar gaat niet in op de vraag de roosters vorm te geven, maar reageert met: ''Ik luister naar de plek en die zegt: ga een muurtje metselen.'' Hij ontwikkelt een werk specifiek voor die locatie. Aanleidingen zijn: Rotterdam, een arbeidersstad, het Bouwcentrum, (weder)opbouwen, stapelen en het bakstenen reliëf van Henry Moore. De woorden 'one more wall well done' volgen automatisch. De klank van 'Moore' is in de tekst van het kunstwerk als echo verwerkt; het moest wel een Engelse tekstregel worden.
Wat betreft materiaal onderscheidt de bakstenen muur zich van de architectuur van het First-gebouw. Anders dan bij het Couperusgebouw, waar het tekstbeeld een geïntegreerd onderdeel van de gevel is, past Sandberg in Rotterdam een hoogreliëf toe.
Boven het 3,5 meter hoge 'muurtje' bevindingen zich rechthoekige raampartijen en horizontale roosters voor de luchtverversing. De buizen ten behoeve van de luchtverversing zijn achter het baksteen weggewerkt. Voor het kunstwerk op de zuidgevel is een hoogreliëf het meest geëigend. De letters zijn opgebouwd uit bakstenen, die een kwartslag zijn gedraaid en zo'n tien centimeter uitsteken. Het levert een sterk spel van licht en schaduw op.
De strakke mechanisch gevormde stenen hebben een waalformaat (21 x 10 x 5 cm) en zijn afkomstig uit één partij. Er is geen kleurnuance; de muur heeft één huid en is in een halfsteens verband opgemetseld. Door de voegbreedte van de lintvoeg (horizontaal) en de stootvoeg (verticaal) aan te passen, is het gegeven kader met hele en halve bakstenen opgevuld. De grijze voeg ligt iets verdiept.
Letters
Er is steeds gezocht naar archetypes: een klassiek halfsteens verband en letters in kapitalen met een schreef, 'pootjes'*). Daardoor zijn letters meer onderscheidend van elkaar en dus sneller herkenbaar. Van één letter is vooraf een proefstuk gemaakt. Daarna hebben twee metselaars wekenlang aan de muur gewerkt. Zij staan met hun neus op het werk, waardoor ze geen overzicht meer hebben. Het werk moet al tellend, rij voor rij, gebeuren. Dat vraagt exactheid; op ruim 27 meter veroorzaakt een verkeerde voegbreedte een onrustig, rafelig lettertype. En de 3,5 meter hoogte boven het maaiveld levert 57 lagen, met een lagenmaat van 61,6 millimeter, op. Omgerekend: de lintvoeg is 11,6 millimeter hoog. Om uitzetting en krimp op te vangen, zijn voor grotere oppervlakken bijna altijd dilatatievoegen noodzakelijk. Om de zin in zijn geheel en krachtig over te laten komen, zijn er geen verticale dilataties aangebracht. Een stalen wapening in de voeg vangt de krachten op.
Sandberg besluit: ''Het is heel belangrijk dat je het kunstwerk direct herkent als archetype van een muurtje.'' Well Done!
*) In de klassieke oudheid werd van een letter in steen eerst het begin- en eindpunt gekerfd en vervolgens de tussenliggende lijn, de lettervorm uitgehakt.
Article: Archetype van een muurtje
Author: Harald Schole
Magazine: kM Magazine, kM-101, April/ May 2017
Publisher: De Doelenpers, Alkmaar
Copyright © 2017 Harald Schole, kM. All Rights Reserved.
Archetype of a wall
'Wall Relief no.1' is a design by the English sculptor Henry Moore in 1955. It is his sole work in brick and until 2012 adorned the facade of the Bouwcentrum on the Weena in Rotterdam. The artwork was dismantled during the demolition of the building and at the beginning of 2015 the work was reinstated in the North facade of the new building, the First Building (design: de Architekten Cie).
In 2012, Martijn Sandberg was approached, receiving the commission for the South facade. In a generous gesture, a red rectangular frame on the facade drawing indicated the area the artist was apportioned.
Martijn Sandberg uses text as imagery. His texts always fortify the location. He constantly investigates marginal areas in his work, such as the tension between text and image, legible and illegible, the public and the private domain.
In 2013, his artwork 'Melody' was installed in the 'skin' of the wall all around the facade of the Couperus building, a design by Frits van Dongen, in Ypenburg. It is a deep relief with a dark brick combining vertical and horizontal brickwork.
Echo of Moore
In the architectural drawings, open metal air grates for ventilation are indicated in the framework as functional elements. The artist did not discuss the request to design the gratings, but he did react: ''I listen to the spot and it says: build a brick wall.'' He developed a work specifically for that location. There are a number of reasons: Rotterdam, a working class city, the Bouwcentrum, (Re-)construction, stacking and the brick relief by Henry Moore.
The words 'one more wall well done' automatically followed. The sound of 'Moore' is incorporated as echo in the text of the artwork; it did have to be a text line in English.
The brick wall differs from the First building architecture regarding material. Different from the Couperus building where the text image was an integrated part of the facade, here in Rotterdam Sandberg applies a high relief.
The wall is 3,5 metres high, above it horizontal grates for ventilation are mounted and rectangular windows. The pipes for ventilation are concealed behind the brick.
A high relief was the most appropriate to the South facade artwork. The letters are built up of brick given a quarter turn and protrude about ten centimetres. This creates an effective play of light and shadow.
The mechanically formed stones have a waalbrick format (21x10x5cm) and derive from one batch. There is no colour nuance; the wall has one skin and is laid in a stretching bond. By adapting the seam width of the bed joint (horizontal) and the weep hole (vertical), the given frame is filled with whole and half bricks. The grey seam is a little retracted.
Letters
Archetypes were continually sought for: a classical stretcher bond and letters in capitals with a stroke, 'little legs'*). That way letters become more distinct from each other and therefore more quickly recognisable. A test specimen was made of one letter in advance. Afterwards, two bricklayers worked on the wall for weeks. The work was right in front of their noses, so they no longer had an overview. The work had to happen while they counted. Row by row the stones were calculated. It demanded exactitude; at more than 27 metres, one wrong joint width would cause a troubled frayed typeface. And the 3,5 metre height above ground level yields 57 layers, with a layer size of 61,6 millimetre. Converted: the bedjoint is 11,6 millimetre high.
To cope with expansion and shrinkage, movement joints are almost always necessary for larger surfaces. To allow the sentence as a whole to come across powerfully, no vertical widenings have been applied. A steel reinforcement in the seam absorbs tensions.
Sandberg concludes: ''It is very important to immediately recognise the artwork as the archetype of a wall.'' Well Done!
*) In classical antiquity, the begin and final point of a stone letter was gouged out and the intervening line of the letter form was subsequently hacked.
Article: Archetype van een muurtje
Author: Harald Schole
Translation NL-ENG: Helen-Anne Ross
Magazine: kM Magazine, kM-101, April/ May 2017
Publisher: De Doelenpers, Alkmaar
Copyright © 2017 Harald Schole, kM. All Rights Reserved.
Click here to view or download a PDF of article, as published in the magazine.
|
